"Szelki", czyli sportowe pasy bezpieczeństwa

Pasy bezpieczeństwa w samochodach rajdowych czy też wyścigowych spełniają dwie podstawowe funkcje. Pierwszą z nich, najbardziej oczywistą jest bezpieczeństwo. Samochód wyposażony w klatkę co prawda chroni kierowcę z pilotem, ale jednocześnie stanowi dla nich zagrożenie jeśli nie są odpowiednio przypięci pasami. W przypadku dachowania czy też zderzenia czołowego trzymają one ciało zawodnika na swoim miejscu, nie dopuszczając np. do uderzenia głową w konstrukcję klatki bezpieczeństwa.

Drugą funkcję sportowe pasy bezpieczeństwa spełniają nie tylko w razie wypadku, ale na bieżąco. Mowa tutaj o "trzymaniu". Sportowa jazda samochodem charakteryzuje się sporymi przeciążeniami, które także działają na ciała zawodników. Gdyby nie byli oni przypięci pasami, mogliby najzwyczajniej wypaść z fotela podczas hamowania czy też ostrych zakrętów, nie wspominając już o tym, że kierowanie pojazdem oraz pilotowanie kierowcy byłoby zupełnie niemożliwe.

"Trzymanie" realizowane jest poprzez zapinanie pasów bezpieczeństwa "na sztywno" możliwie jak najmocniej. Co więcej, w przeciwieństwie do pasów montowanych w seryjnych samochodach, sportowe odpowiedniki nie mają systemu bezwładnościowego.

Sportowe pasy bezpieczeństwa w samochodach rajdowych czy też wyścigowych popularnie nazywane są szelkami. W zależności od ich konstrukcji mogą składać się z 4 lub 6 osobnych elementów. Odpowiednio są to 4-punktowe oraz 6-punktowe pasy bezpieczeństwa ze względu na ilość punktów mocowania.

Pasy używane w sporcie muszą oczywiście posiadać homologację FIA, a termin ich przydatności zaznaczony jest na metce homologacyjnej mocowanej do każdego pasa. W rajdach mogą być stosowane pasy bezpieczeństwa takich producentów jak np. OMP, TRW (właściciel najpopularniejszej wśród zawodników firmy Sabelt), Stand 21, Momo, Willans, Safetex oraz Schroth.

Czteropunktowe pasy bezpieczeństwa składają się z dwóch pasów ramieniowych oraz dwóch pasów bocznych mocowanych do podwozia. Pasy ramieniowe mocowane są najczęściej do tylnej belki klatki bezpieczeństwa, co według ekspertów jest najlepszym rozwiązaniem. Z kolei niektórzy zawodnicy preferują ich mocowanie do tylnych słupków. Jest to o tyle niebezpieczne rozwiązanie, że każde uszkodzenie karoserii, np. podczas uderzenia bocznego w drzewo, może przesunąć punkty mocowania pasów ramieniowych.

W efekcie pasy mogą zbyt mocno ścisnąć pasażera, albo nie zapewnić mu wystarczającego trzymania podczas wypadku. Pasy ramieniowe mocowane do klatki bezpieczeństwa powinny być skierowane do tyłu, w dół. Ich montaż powinien przebiegać w taki sposób, aby kąt utworzony z linią poziomą wyprowadzoną z górnej krawędzi oparcia wyniósł nie więcej niż 45 stopni. Specjaliści natomiast zalecają nie przekraczanie nawet 10 stopni.

Montaż pasów bocznych do podwozia odbywa się przy pomocy specjalnych ołowianych śrub, które także muszą spełniać odpowiednie kryteria wytyczone przez FIA. Co więcej, załącznik J mówi o specjalnych dodatkowych wspornikach wzmacniających punkty mocowań, które należy zastosować.

Bardzo ważną kwestią przy montażu wielopunktowych pasów bezpieczeństwa jest ich położenie. Należy zwrócić uwagę na to, aby pasy bezpieczeństwa nie obejmowały krawędzi fotela. Muszą one przez niego przechodzić w taki sposób, aby obejmowały i trzymały okolice miednicy na jak największej powierzchni.

Częściej stosowanymi w sporcie są natomiast 6-punktowe pasy bezpieczeństwa, które stanowią rozbudowaną wersję 4-punktowych. W ich budowie możemy wyróżnić dodatkowe dwa pasy kroczowe, które montowane są podobnie do pasów bocznych. Ich zadaniem jest zapewnienie jeszcze lepszego trzymania oraz usztywnienia ciała zawodnika podczas jazdy.

Coraz więcej kierowców stosuje również specjalny kołnierz HANS stanowiący wsparcie dla szyi oraz głowy. W takich przypadkach znaleźć możemy nawet 8-punktowe pasy bezpieczeństwa, w których dodatkowe dwie "szelki" przeznaczone są właśnie do systemu HANS.

W wielopunktowych sportowych pasach bezpieczeństwa, wszystkie pasy schodzą się do jednego punktu, gdzie spina je specjalna klamra. Za pomocą jednego ruchu można rozpiąć wszystkie pasy, co jest bardzo ważne w sytuacjach ekstremalnych kiedy pilot oraz kierowcą muszą natychmiast wydostać się z samochodu. Najczęściej stosowane są okrągłe klamry z podłużnym pokrętłem.

Pasy bezpieczeństwa używane w sportach samochodowych zbudowane są z bardzo wytrzymałych materiałów. Najczęściej w skład mieszanki wchodzą poliester (75 proc.), stal i aluminium (20 proc.) oraz niewielkie ilości akrylu (5 proc.). Przepisy FIA nie definiują jak bardzo wytrzymałe powinny być pasy, ale po każdym wypadku powinny być wymieniane.

Podczas uderzenia ulegają one rozciąganiu i mogą nie gwarantować odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa podczas ponownego użycia. Firma Schroth stosuje np. specjalne bezpieczniki informujące użytkownika o tym, czy pas nadaje się ponownego założenia. Jeśli pas rozciągnie się zbyt mocno, bezpieczniki pękają.

Co prawda przepisy FIA nie określają długości pasów bezpieczeństwa, jako że ta może być regulowana aluminiowymi klamrami, to ich szerokość jest jasno sprecyzowana. Szerokość pojedynczej "szelki" w przypadku pasów ramieniowych musi wynosić 3 cale – 7,62 cm. Pasy boczne mogą mieć szerokość zarówno 2 cali (5,08 cm) jak i 3 cali. Pasy sześciopunktowe muszą być wyposażone w 2-calowe pasy kroczowe.

Najmniej istotnym elementem sportowych pasów bezpieczeństwa są tzw. poduszki. Ich stosowanie absolutnie nie jest wymagane przez FIA. Są one wykonane z miękkiej gąbki, dzięki czemu zapewniają minimum komfortu np. podczas podróżowania pomiędzy odcinkami specjalnymi, gdzie trasa takiego dojazdu niejednokrotnie wynosi kilkadziesiąt kilometrów. Takie poduszki nie są jednak używane przez wszystkich kierowców, co jest związane z ich indywidualnymi preferencjami.

Ceny homologowanych sportowych pasów bezpieczeństwa zarówno 4-punktowych jak i 6-punktowych zaczynają się od ok. 600-700 zł. Najdroższe produkty mogą kosztować w okolicach 1500 zł, a nawet i więcej.