Za niskie lub zbyt wysokie ciśnienie oleju – co może być przyczyną?

Olej dla silnika jest jak krew dla człowieka. Analogicznie więc zbyt wysokie lub zbyt niskie ciśnienie jest bardzo szkodliwe. Co może być przyczyną takiego stanu rzeczy?

Nie trzeba znać się na mechanice, by ilość oleju w silniku powiązać z jego ciśnieniem. Zbyt niski poziom będzie przyczyną niskiego ciśnienia oleju, natomiast zbyt wysoki - nadmiernego. Nie każdy jednak wie o dwóch podstawowych kwestiach.

By niski poziom oleju spowodował zapalenia się kontrolki oleju na tablicy wskaźników, tego oleju musi być naprawdę niewiele. Konstrukcja układu smarowania jest przewidziana do awaryjnej pracy z niskim poziomem oleju, a smok olejowy umieszcza się stosunkowo blisko dna miski olejowej.

Nierzadko kierowca nie jest informowany w żaden sposób o stanie oleju poniżej wyznaczonego przez producenta minimum, choć najnowsze samochody są nierzadko wyposażone w elektroniczny układ pomiaru poziomu oleju, który tego pilnuje. A zatem można wyciągnąć prosty wniosek – jeżeli zapala się kontrolka ostrzegająca o niskim ciśnieniu, sytuacja jest awaryjna i wymaga szybkiego działania.

Wysoki poziom oleju jest mniej szkodliwy i najczęściej to on jest przyczyną nadmiernego ciśnienia w układzie smarowania. Wówczas zawór przelewowy oleju nie jest w stanie odprowadzić nadmiaru z powrotem do miski i dochodzi do rozszczelnienia silnika, a nawet jego nieprawidłowej pracy, np. układu rozrządu.

Niestety bez wskaźnika pokazującego ciśnienie oleju – rzadkość w nowszych autach – raczej nie dowiemy się o jego nadmiarze. Rzadko jednak dochodzi do sytuacji, gdy oleju jest za dużo. Ponadto producenci przewidzieli spory zapas na błąd mechanika czy użytkownika i rzadko kiedy ilość oleju nieco ponad maksimum faktycznie silnikowi szkodzi.

O ile oczywiste jest, że niski poziom oleju jest spowodowany jego ubytkiem, o tyle nie każdy zdaje sobie sprawę z tego, że nie tylko nalanie nadmiernej jego ilości może spowodować zbyt duży poziom oleju.

Główną przyczyną takiego stanu rzeczy w samochodach z silnikiem Diesla wyposażonych w filtr cząstek stałych jest wielokrotna, nieudana próba wypalenia sadzy z filtra poprzez podanie większej ilości paliwa do komory spalania. Nadmiar paliwa spływa do miski olejowej, podnosząc poziom, choć nie samego oleju, ponieważ mamy tu już do czynienia z dwoma różnymi płynami.

Drugą przyczyną występowania nadmiaru oleju jest nieprawidłowe sprawdzanie jego poziomu. Nierzadko podczas wymiany oleju dochodzi do sytuacji, gdy spieszący się mechanik nie odczeka, aż olej spłynie, sprawdzi jego poziom i uzupełni "na oko".

Usunięcie całego oleju z układu smarowania nie jest możliwe i zawsze jego pewna ilość pozostaje. W związku z tym, nie należy się sugerować pojemnością układu podczas wlewania oleju, a często do tego dochodzi i w silniku pozostaje nawet 300 ml oleju za dużo.

W niektórych samochodach zakres pomiędzy minimum i maksimum na bagnecie jest dość wąski i łatwo go przekroczyć, warto zatem dolewać go ostrożnie. Również użytkownicy sprawdzający poziom oleju na pochylonych parkingach czy podwórkach mogą przez pomyłkę dolać go zbyt dużo.

Jeżeli ciśnienie w układzie smarowania jest nieprawidłowe, a poziom oleju jest właściwy, pierwsze podejrzenie pada zwykle na awarię układu smarowania. Często podejrzanym staje się filtr oleju. Jeżeli jest to produkt przynajmniej dobrej jakości, bardzo rzadko dochodzi do jego awarii, choć zdarzają się przypadki wady fabrycznej filtra.

Dopiero po długim przebiegu na jednym oleju filtr może zostać zapchany zanieczyszczeniami, ale wówczas sytuację ratuje wewnętrzny zawór pozwalający na przepływ oleju z pominięciem wkładu filtrującego. Jest to zjawisko szkodliwe dla samego silnika, ale bardziej szkodliwym byłby całkowity brak smarowania. Już same oględziny filtra mogą zasugerować inną przyczynę awarii. Często bowiem przy wysokim ciśnieniu dochodzi do odkształcenia puszki lub pokrywy filtra oleju. Wówczas przyczyną może być niesprawny zawór przelewowy.

Zwór przelewowy to bardzo proste urządzenie odpowiadające za prawidłowe ciśnienie w układzie smarowania. Pompa oleju generuje znaczne nadciśnienie w stosunku do tego, czego potrzebuje silnik z kilku powodów.

Po pierwsze, podczas rozruchu silnik potrzebuje oleju jak najszybciej, stąd pompa generuje ciśnienie wyższe niż jest potrzebne podczas normalnej pracy silnika.

Druga sprawa to wzrost prędkości obrotowej, podczas którego również ciśnienie oleju powinno nieznacznie wzrosnąć. Zawór przelewowy ustawia się fabrycznie tak, by otwierał obejście przy wzroście ciśnienia powyżej 3 barów. Olej wtedy wraca do miski. Jednak czasami dochodzi do zablokowania zaworu w pozycji otwartej lub zamkniętej, czego często skutkiem są zaniedbania serwisowe.

Długo niewymieniany, zużyty olej silnikowy potrafi zamulić zwór lub go zatrzeć i zablokować. Jeżeli dojdzie do blokady w pozycji zamkniętej, spowoduje to wzrost ciśnienia w układzie lub chwilowe wzrosty przy zwiększaniu prędkości obrotowej silnika. Natomiast zawór stale otwarty będzie powodował spadki ciśnienia oleju.

Zasada podczas doboru oleju jest niezwykle prosta – zawsze należy używać oleju zalecanego przez producenta. Jedynym odstępstwem od reguły jest użycie oleju dopuszczalnego przez producenta, nierzadko o nieco innych właściwościach. Niestety kupując samochód używany, możemy nie mieć pewności co do stosowanego przez poprzedniego właściciela oleju.

W praktyce warsztatowej i wśród użytkowników wciąż krąży zasada mówiąca o tym, że jeżeli nie wiemy jaki olej stosować, to należy go dobrać do przebiegu i raczej nie stosować lepszego - w silnikach z dużym przebiegiem można lać tylko olej mineralny lub półsyntetyk.

Mówi się również, że dla silnika niebezpieczna jest zmiana oleju na lepszy (z półsyntetyka na syntetyk lub z mineralnego na półsyntetyk), ponieważ grozi to rozszczelnieniem, wynikającym z wypłukiwania osadów "uszczelniających". Całą tę mitologię należy rozwiać.

To fakt, że wymiana oleju na świeży i w dodatku o mniejszej lepkości, lepszej jakości, może wypłukiwać osady, ale prędzej niż nieszczelności, wywołają one zanieczyszczenie kanałów olejowych lub wspomnianego zaworu przelewowego. Odrywające się fragmenty osadów są dość niebezpieczne dla silnika. Powstają przy stosowaniu oleju niskiej jakości i wymienianego rzadko.

Jeżeli więc używacie samochodu dłuższy czas i regularnie wymieniacie olej półsyntetyczny, to wymiana na syntetyk nie będzie szkodliwa. Jednak dla bezpieczeństwa taką wymianę należy poprzedzić płukaniem układu smarowania, co z reguły kłóci się z zasadą o wymyciu "uszczelniających" osadów. Warto przepłukać układ również po zakupie samochodu jeżeli nie wiadomo jakiego oleju używał poprzednik.

Warto przy okazji wiedzieć, że w starszych samochodach producent ustalał zalecaną lepkość oleju nie tylko z powodów konstrukcyjnych, lecz z powodu rynku. Nie wszędzie bowiem olej syntetyczny był łatwo dostępny i tani, a zatem jeżeli ten sam model samochodu i silnika w innym kraju lub nowszy jego rocznik ma zalecany olej syntetyczny, warto przejść z półsyntetyka na syntetyk, choć nie jest to konieczne. Należy też pamiętać, by nie zmieniać oleju ekstremalnie, tj. mineralny na syntetyk i syntetyk na mineralny, chybachyba że w silniku jest niewłaściwy olej.

Poza tymi najczęściej występującymi przyczynami nieprawidłowego ciśnienia oleju są jeszcze inne, które rzadziej się pojawiają. W mocno wyeksploatowanych silnikach luzy na panewkach wału korbowego powodują spadki ciśnienia. Jeżeli natomiast po naprawie luzy te są zbyt niskie, może dochodzić do wzrostu ciśnienia oleju.

Inną przyczyną zbyt wysokiego ciśnienia są zanieczyszczone kanały olejowe. Natomiast winowajcami niskiego ciśnienia są awarie pompy oleju (nadmierne luzy), zbyt niska lepkość oleju (zły dobór, zanieczyszczenie paliwem lub przegrzanie) i zanieczyszczenie filtra na smoku olejowym. Banalną, ale również spotykaną przyczyną zapalenia się kontrolki oleju jest awaria czujnika ciśnienia.