Kiedy policjant może zatrzymać prawo jazdy?

Ogólną podstawę prawną do zatrzymania prawa jazdy znajdziemy w art. 129 ust. 2 pkt 6 ustawy Prawo o ruchu drogowym, czyli w tzw. kodeksie drogowym.

Również w kodeksie drogowym znajdują się wszystkie wymienione przypadki, w których policjant może zatrzymać prawo jazdy. Mówi o tym art. 135. Są to jednocześnie podstawy do zatrzymania dokumentu uprawniającego do kierowania pojazdem. Przyjrzyjmy się tym przypadkom, które podzielimy według zasady: obowiązkowe (obligatoryjne) i nieobowiązkowe (fakultatywne) zatrzymanie prawa jazdy.

Pierwszym przypadkiem wymienionym w kodeksie drogowym jest zatrzymanie do kontroli kierowcy, u którego stwierdzi się niedopuszczalną ilość alkoholu zawartego w wydychanym powietrzu. Prawo mówi tu o uzasadnionym podejrzeniu, ale badanie alkomatem jest więcej niż uzasadnionym podejrzeniem.

Kierowca może oczywiście poprosić o badanie krwi, ale policjant nie może takiego kierowcy dopuścić już do prowadzenia pojazdu. Dotyczy to również osoby będącej pod wpływem środków odurzających innych niż alkohol, czego policjant zazwyczaj nie może stwierdzić podczas rutynowej kontroli – tu musi wystarczyć uzasadnione podejrzenie.

Odnośnie alkoholu, niedawno wprowadzone przepisy zobowiązują do zatrzymania prawa jazdy również w przypadku:

• stwierdzenia braku zaświadczenia o przeprowadzonym badaniu technicznym z wynikiem pozytywnym w zakresie wyposażenia pojazdu w blokadę alkoholową,
• stwierdzenia braku świadectwa potwierdzającego kalibrację blokady alkoholowej,
• prowadzenia pojazdu niewyposażonego w blokadę alkoholową w przypadku, gdy kierowca jest uprawniony tylko do prowadzenia takiego samochodu (zgodnie z Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o kierujących pojazdami).

Obligatoryjne zatrzymanie prawa jazdy następuje również wtedy, gdy kierowca dopuści się następujących wykroczeń:

• kierowanie pojazdem z prędkością przekraczającą dopuszczalną o więcej niż 50 km/h na obszarze zabudowanym,
• przewożenie osób w liczbie przekraczającej liczbę miejsc określoną w dowodzie rejestracyjnym lub wynikającą z konstrukcyjnego przeznaczenia pojazdu niepodlegającego rejestracji. Mowa o więcej niż 2 osobach przewożonych niezgodnie z homologacją w przypadku samochodu osobowego i ciężarowego, a także pięciu osobach przewożonych w ten sposób w autobusie. Przepis ten nie dotyczy pojazdów komunikacji miejskiej jeżeli w pojeździe są przewidziane miejsca stojące.

Złamanie dowolnego przepisu, które kończy się przyznaniem punktów karnych, a ich liczba spowoduje przekroczenie liczby 24 punktów, skutkuje obligatoryjnym zatrzymaniem prawa jazdy. Dotyczy również kierującego, który przekroczył 24 punkty karne w okresie do 5 lat od wydania skierowania na kurs reedukacyjny. Dopuszczalny limit jest obniżony do 20 punktów karnych gdy:

• kierowca posiada prawo jazdy mniej niż 1 rok od wydania,
• kierowca w ciągu 2 lat od wydania prawa jazdy popełnił przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lub jedno z następujących wykroczeń: spowodowanie zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym, również w stanie po spożyciu alkoholu lub środka odurzającego, prowadzenie pojazdu po spożyciu, przekroczenie prędkości o 30 km/h, prowadzenie pojazdu poza drogami publicznymi i narażanie zdrowia lub życia innej osoby.

Policjant zatrzyma prawo jazdy, gdy jest ono zniszczone do tego stopnia, że staje się nieczytelne, gdy upłynął termin ważności lub ma podejrzenie, że zostało sfałszowane lub podrobione. Również wtedy, gdy wobec kierującego zostało wydane postanowienie lub decyzja starosty o zatrzymaniu lub cofnięciu prawa jazdy albo sąd orzekł zakaz prowadzenia pojazdu.

Może dojść do sytuacji, że policjant zatrzyma prawo jazdy fakultatywnie, czyli nie jest do tego zobowiązany prawnie, ale podejmuje decyzję, że powinien to zrobić. Jest tylko jeden taki przypadek – gdy ma uzasadnione podejrzenie, że kierowca popełnił przestępstwo lub wykroczenie, za które wobec niego może być przez sąd orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów.

Również sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów w przypadku popełnienia przez kierującego następujących wykroczeń lub przestępstw:

• spowodowanie realnego zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym,
• niezastosowanie się do sygnału osoby uprawnionej do kontroli ruchu drogowego, nakazującego zatrzymanie pojazdu w celu uniknięcia kontroli,
• kierowanie pojazdem w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, w szczególności gdy taki stan rzeczy zagraża bezpieczeństwu w komunikacji.

Policjant podczas kontroli nie zatrzyma prawa jazdy w dwóch przypadkach: gdy jest wydane osobie z immunitetem dyplomatycznym lub gdy kierujący nie ma go przy sobie.

Ten drugi przypadek skłania osoby, którym prawo jazdy byłoby zabrane obligatoryjnie, do oświadczenia nieprawdy, że dokumentu nie mają przy sobie. Obecnie jest to dość częsty proceder, który stał się wynikiem zmiany przepisów zobowiązujących policjanta do zatrzymania dokumentu w wyniku przekroczenia przez kierującego dopuszczalnej prędkości o 50 km/h w terenie zabudowanym. Czy jest to zgodne z prawem? Nie, ponieważ kierujący oświadcza nieprawdę, chyba że rzeczywiście nie ma przy sobie prawa jazdy. Natomiast czy jest to etyczne?

Trudno o jednoznaczną opinię, ponieważ równie nieetyczne, a nawet niekonstytucyjne jest zatrzymywanie prawa jazdy za przekroczenie prędkości, które wykryto urządzeniem, co do którego nie ma pewności, że działa lub zostało użyte prawidłowo. W ten sposób obecnie bronią się polscy kierowcy.

W polskim systemie prawnym kierujący nie ma w praktyce (w teorii ma) żadnej skutecznej drogi odwołania się od postanowienia policjanta, który w pewnym sensie staje się sędzią na drodze. Co więcej, nawet jeżeli sprawa trafi do sądu, ale kierującemu zostanie zatrzymane prawo jazdy, to nie ma on prawa jeździć po drogach publicznych i naraża się na wydłużenie okresu zatrzymania prawa jazdy jeżeli się do tego nie zastosuje.

Nawet jeżeli orzeczenie sądu będzie na korzyść kierowcy, to i tak nie zmieni to faktu, że w tym czasie może stracić pracę. Zatrzymanie uprawnień na 3 miesiące to u wielu kierowców być albo nie być (czyt. mieć lub nie mieć pracy).