Typowe objawy i przyczyny niesprawności sprzęgła

Sprzęgło jest elementem, który wytrzymuje przebieg rzędu ok. 100 tys. km, a nawet więcej. Kiedy natomiast pojawiają się pierwsze objawy zużycia, kierowca nawet ich nie odczuwa. Po prostu przyzwyczaja się do niektórych zjawisk. Jak rozpoznać, że sprzęgło się "kończy"?

Dawniej zużyte sprzęgło oceniało się w prosty sposób – jeżeli auto nie ruszy z miejsca na 3. lub 4. biegu na ślizgającym się sprzęgle to znaczy, że tarcza się zużyła.

Innym sposobem był prosty test polegający na włączeniu wysokiego biegu i wciśnięciu gazu w podłogę. Jeżeli silnik wkręcał się na obroty bez widocznego przyspieszenia samochodu, to sprzęgło się ślizgało i tarcza była do wymiany.

Oczywistym było też, że różnego rodzaju odgłosy i ich zmiana po wciśnięciu pedału sprzęgła na biegu jałowym oznaczają problemy z łożyskiem wyciskowym lub po prostu z łożyskami skrzyni biegów.

Dziś wiele z tych testów jest po prostu niemożliwych do wykonania z kilku powodów. Jednym z nich jest znakomite wyciszenie współczesnych samochodów, a równie istotnym niemal powszechne stosowanie dwumasowych kół zamachowych nie tylko w silnikach Diesla, ale i benzynowych. Inna sprawa, że coraz częściej, a w zasadzie powszechną praktyką jest pozostawianie usterek samochodów zaufanym mechanikom.

Nic dziwnego, skoro sprzęgła są coraz bardziej skomplikowane, a elementów, które mogą się zepsuć, wcale nie ubywa. Mimo to przedstawiam kilka najczęściej spotykanych awarii układu sprzęgła oraz ich przyczyny.

Gdy sprzęgło zaczyna hałasować na tyle, że wyraźnie je słychać i można odróżnić ten dźwięk od dźwięku pracy silnika, jest to duży powód do niepokoju. Najczęściej wiąże się to również ze zmianą dźwięku zależną od włączenia i wyłączenia sprzęgła podczas pracy silnika na biegu jałowym. Zwykle za głośną pracę sprzęgła odpowiada wysprzęglik, dziś prawie zawsze hydrauliczny i najczęściej zespolony z łożyskiem wyciskowym jako wysprzęglik centralny.

Głośna praca może wynikać z zużytego łożyska lub braku wstępnego naprężenia łożyska na docisku. Warto pamiętać o wymianie łożyska wyciskowego wraz z wymianą sprzęgła, zwłaszcza gdy sprzęgło współpracuje z wysprzęglikiem centralnym. Do jego wymiany konieczne jest rozłączenie silnika i skrzyni biegów. Objawem problemów z łożyskiem są nierzadko wytarte końcówki sprężyny talerzowej, ale je zobaczymy dopiero po demontażu sprzęgła.

Innymi przyczynami głośnej pracy sprzęgła, zwłaszcza niedługo po montażu nowego, są błędy mechaników. Wystarczy, że tarcza sprzęgłowa zostanie zamontowana nieprawidłowo, odwrotnie i problem gwarantowany. Choć sprzęgła zwykle wymienia się w komplecie (tarcza i docisk), to bywa i tak, że mechanik wymienia tylko tarczę, co może zakończyć się jej złym doborem. Również nieprawidłowo zamontowany wysprzęglik może powodować hałas, a znakiem tego jest wytarcie jego powierzchni roboczej lub innego rodzaju uszkodzenie.

Zdarza się również, że przyczyną hałasu jest zniszczone sprzęgło na skutek podniesienia mocy silnika lub jego nieprawidłowej pracy. Dotyczy to zwłaszcza silników Diesla, w których łatwo o modyfikacje, a jednocześnie o zniszczenie sprzęgła. Kończy się to często uszkodzeniem tłumika tarczy sprzęgłowej, zerwaniem trzpieni mocujących lub wielowypustu tarczy, a także zniszczeniem koła dwumasowego. Zużyte koło dwumasowe zwykle daje o sobie znać dzwonieniem na wolnych obrotach i szarpaniem podczas przyspieszania z niskich obrotów lub podczas ruszania.

Jeżeli hałas dochodzi ze sprzęgła zaraz po jego wymianie, należy jak najszybciej udać się do mechanika, który powinien skorygować błędy montażowe. Jeżeli będziemy długo czekać, może być konieczna wymiana zużytych elementów i problem z uznaniem reklamacji.

Innym objawem problemów ze sprzęgłem jest ciężko pracujący pedał sprzęgła. Bardzo często przyczyną jest wytarta tuleja prowadząca łożysko wysprzęglające, co bywa skutkiem naturalnego zużycia. Takie tuleje można wymienić. To samo dotyczy wałka widełek wysprzęglających. Również źle dobrana tarcza dociskowa może być przyczyną utrudnionego wysprzęglania.

Jeżeli jeździsz autem dłuższy czas, na pewno przyzwyczaiłeś się już do pracy sprzęgła i obsługujesz je perfekcyjnie, doskonale znając moment włączania. Jeżeli mimo to, sprzęgło szarpie podczas ruszania lub zmiany biegu, może to być przyczyną awarii.

Również podczas przyspieszania zdarza się, że sprzęgło szarpie nierównomiernie, przekazując moment obrotowy. Często awaria jest ściśle powiązana z kontaktem tarcza-docisk. Bywa, że pomiędzy powierzchnie robocze dostanie się smar lub olej, który może powodować objawy szarpania. Problem ten pojawi się również przy nierównomiernym przyleganiu tarczy sprzęgłowej do docisku, źle dobranej tarczy lub przy zapowietrzeniu układu wysprzęglania.

Nie zawsze dotyczy to jednak samego sprzęgła. Objaw szarpania podczas ruszania z miejsca może dotyczyć już zużytego koła dwumasowego albo poduszek silnika i skrzyni biegów.

To podstawowy objaw zużycia tarczy sprzęgłowej, ale nie tylko. Tak jak przy szarpaniu, również ślizganie się tarczy może być skutkiem zaolejenia i tak jak źle dobrana tarcza nie będzie w stanie przenosić momentu obrotowego. Także przegrzanie tarczy docisku skutkuje ślizganiem. Problemy z układem wysprzęglania również mogą skutkować ślizganiem się tarczy. Kolejną przyczyną poślizgów może być zużycie koła zamachowego.

To jedna z awarii, która kończy się często wezwaniem lawety. Brak możliwości wyłączenia sprzęgła to jednocześnie brak możliwości zmiany biegów, a także ruszenia z miejsca. O ile jednak biegi można fizycznie zmieniać bez wyłączenia sprzęgła – co zdecydowanie odradzam – o tyle nie da się zatrzymać i ponownie ruszyć.

Jednak nie zawsze jest tak, że nie ma możliwości rozłączenia sprzęgła całkowicie, ale rozłącza się ono tylko częściowo, co zwykle objawia się zgrzytem podczas zmiany biegów.

Niestety, brak możliwości wyłączenia sprzęgła praktycznie zawsze oznacza fizyczne uszkodzenie jakiegoś elementu. Najczęściej dotyczy to mechanizmu wysprzęglania jak sprężyna talerzowa, łożysko wyciskowe czy tuleja prowadząca. Niekiedy źle dobrana tarcza (za grube okładziny) czy wysprzęglik o zbyt małym skoku mogą powodować podobne objawy.

Zanieczyszczenie olejem okładzin tarczy sprzęgłowej może skutkować brakiem możliwości wyłączenia sprzęgła, ponieważ tarcza zostanie sklejona z dociskiem. Bywa i tak, że bicie tarczy sprzęgłowej spowoduje nie tyle brak, co utrudnione rozłączanie sprzęgła. Zdarza się również zniekształcenie docisku przez nieprawidłowy jego montaż (przykręcanie śrub w nieodpowiedniej kolejności).