Co to jest i jak działa tempomat?

Tempomat to zlepek słów "tempo" oraz wyjęta ze słowa automat końcówka "mat". Jest to rozwiązanie techniczne, mające na celu utrzymanie zadanej przez kierowcę prędkości, niezależnie od czynników, jakie mają wpływ na auto. Tempomat dawniej sterował przepustnicą mechanicznie, dziś - dzięki elektronicznej przepustnicy - działa nieco inaczej.

Tempomat został opracowany w latach 40. XX wieku, a do aut seryjnych wprowadzono go w latach 60. Początkowo pracował on jako układ zaworów sterujących aktuatorem, który operował mechanicznie przepustnicą.

Współcześnie tempomat jest sterownikiem elektronicznym. Operuje on przepustnicą z pomocą sygnałów elektrycznych, które służą do realizacji jej zadanego ruchu mechanicznie, najczęściej przez cięgno Bowdena. W najnowszych tempomatach nie występuje już ruch pedału gazu - wszystko dzieje się elektronicznie.

Uruchomienie tempomatu odbywa się przez naciśnięcie przycisku lub pociągnięcie dźwigni, która nim steruje, przy prędkości, którą kierowca chce utrzymać. Następnie może on zmieniać ją na dwa - współcześnie oferowane przez producentów - sposoby. W modelach niektórych marek prędkość zmienia się przyciskami lub manetką, co od razu jest widoczne na ekranie komputera pokładowego. Po wybraniu prędkości, tempomat rozpędza lub spowalnia auto do wartości zgodnej z nastawami.

W starszych autach oraz w tańszych modelach współczesnych, prędkość zmienia się przez trzymanie przycisków lub manetek w określonych położeniach lub skokowo przez ich naciskanie. Nie zawsze na desce rozdzielczej pojawia się informacja o ustalonej prędkości.

Tempomat bezustannie porównuje ze sobą wartości prędkości zadanej i rzeczywistej. Na podstawie różnic dokonuje korekty, która realizowana jest przez sterowanie przepustnicą. Ponieważ tempomat w swoim działaniu uwzględnia także zewnętrzne opory, takie jak pochylenie terenu, w razie konieczności zwiększa on obciążenie silnika, a w samochodach ze skrzynią automatyczną może to skutkować redukcją przełożenia. Sterowanie przepustnicą odbywa się na podstawie sygnałów wejściowych, pochodzących z czujników położenia pedałów oraz z wykorzystaniem danych o prędkości auta (pochodzących m.in. z sensorów systemu ABS).

Dezaktywacja tempomatu może odbyć się na kilka sposobów. Można tego dokonać przez naciśnięcie przycisku wyłączającego urządzenie, zatrzymującego je (tryb pauzy) lub przez naciśnięcie pedału hamulca. W samochodach z ręczną skrzynią biegów tempomat może wyłączyć się także po naciśnięciu pedału sprzęgła. Nie jest to jednak reguła. Niektóre modele pozwalają na redukcję przełożenia lub wybranie wyższego biegu bez wyłączania tempomatu.

Po zatrzymaniu pracy tempomatu w większości współczesnych rozwiązań można automatycznie wrócić do ustalonej wcześniej prędkości. Następuje to po pociągnięciu manetki lub naciśnięciu przycisku oznaczonego zazwyczaj jako res (resume - ang. przywrócić, wrócić do). Tempomat wróci też do zadanej prędkości, jeśli zwiększymy ją bez jego wyłączania, po czym zdejmiemy nogę z gazu.

Aktywny, inteligentny lub adaptacyjny tempomat (określenie zależne od producenta) to taki, który utrzymuje zadaną prędkość pojazdu, ale z uwzględnieniem pewnych określonych czynników.

Podstawowym czynnikiem jest odległość do auta poprzedzającego, którą tempomat utrzymuje na bezpiecznym poziomie i w razie potrzeby zmniejsza prędkość. Innymi czynnikami mogą być znaki drogowe z ograniczeniami prędkości, które odczytuje system rozpoznawania znaków. W najnowocześniejszych tempomatach współpracujących z systemem nawigacji może dochodzić do zmniejszenia prędkości przed zmianą kierunku jazdy na skrzyżowaniu. Są także tempomaty uwzględniające nachylenie drogi i zmieniające prędkość ze względu na zużycie paliwa.

Praca adaptacyjnego tempomatu może się różnić w zależności od wybranego trybu jazdy samochodu. Przykładowo, jeśli auto jest w trybie sportowym, to tempomat zmniejsza i zwiększa prędkość dynamicznie. Zupełnie inaczej jest w trybie ekonomicznym, kiedy jego działanie jest powolne i bardzo płynne. Płynność można uzyskać także w trybie komfortowym. Wszystko zależy od typu samochodu. W autach z koncernu VW tryb pracy tempomatu można zmienić w ustawieniach i jest ona niezależna od tryby pracy pozostałych mechanizmów.

W samochodach wyposażonych w automatyczną bezstopniową skrzynię biegów można zaobserwować dość specyficzne zachowanie silnika podczas pracy tempomatu. Chodzi o wahanie obrotów silnika podczas jazdy ze stałą prędkością. Jest to nic innego jak płynna zmiana przełożenia w skrzyni typu CVT. Nie oznacza to żadnej awarii.